دلایل افزایش خشونت در ورزشگاه‌ها؛ آیا فوتبال روی بقیه تاثیر دارد؟

ارتباط ورزشی:ارتباط ورشی:ارتباط ورزشی:به گزارش خبرنگر مهر خشونت و رفتارهای پرخاشگرانه در محیط های ورزشی و ورزشگاهی، از جمله موضوعاتی است که همواره در رسانه ها و محیط های ورزشی و علمی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در روزهای اخیر، شاهد بروز رفتارهای خشونت آمیز و تاسف آوری در رشته های والیبال، فوتسال و کشتی بودیم که ابعاد رسانه ای گسترده ای چه در داخل کشور و چه در رسانه های خارج از ایران داشت.

در گذشته چنین رفتارهای خشونت آمیزی را غالباً در رشته فوتبال و ورزشگاه های فوتبال شاهد بودیم اما بروز این خشونت ها در رشته های غیرفوتبالی و در بازه زمانی کوتاه، این پرسش را مطرح می کند که چرا در یک مدت کوتاه، شاهد چنین رفتارهایی بودیم و چرا این خشونت از فوتبال به دیگر رشته ها افزایش پیدا کرده است؟

دکتر ابوالفضل بجانی، مدیر گروه جامعه‌شناسی ورزش انجمن جامعه‌شناسی ایران، در گفت و گو با خبرنگار مهر، به بررسی این مسائل پرداخت و موارد متعددی را به عنوان عامل این مسائل معرفی نمود.

برخورد پسینی با خشونت در ورزش

فکر می کنم یکی از مهمترین مسائلی که باید درمورد خشونت در ورزش به آن اشاره کنیم برخورد پسینی و درمانی ما با این موضوع است. همیشه بعد از اینکه خشونتی رخ می دهد به این فکر می کنیم که دلیل آنچه بود و چرا و چطور رخ داد و به کنکاش در مورد آن می پردازیم.

در حالی که فکر می کنم اگر بخواهیم رویکردی سازنده داشته باشیم باید قبل از وقوع خشونت و در حین وقوع خشونت به این موضوع بپردازیم و با رویکردی عقلانی مدیریت کنیم. با رویکرد فعلی نهایتاً می توانیم خشونت موجود را توصیف کنیم و توصیفی پسینی ارائه کنیم که شاید کمک زیادی هم به جامعه نکند.

فوتبال یک ورزش هویت ساز است

فوتبال یک ورزش ویژه است و جنس متفاوتی دارد. فوتبال یک ورزش مردم ساز، جمعیت ساز و هویت ساز است اما ورزش های دیگر این قابلیت را ندارند. افرادی که در فوتبال دور هم جمع می شوند هویت مشترکی را به صورت نوشته و نانوشته تعریف می کنند که ورزش های دیگر چنین شرایطی را ندارند.

به همین دلیل، در کشورهایی که دولت خیلی روی جامعه مسلط است و امر اجتماعی شدن را چندان نمی پسندد فوتبال قدرتمندی ندارد. برای نمونه، کشور چین سرمایه گذاری های زیادی در ورزش انجام می دهد و در رقابت هایی مانند المپیک در صدر قرار دارد اما روی فوتبال سرمایه گذاری زیادی انجام نمی دهد.

خشونت از فوتبال به دیگر رشته ها سرایت نکرده است

فوتبال یک هویت و رویکرد متفاوتی نسبت به دیگر ورزش ها دارد ولی معتقد نیستم که این خشونت هایی که در مدت اخیر دیده ایم از فوتبال به دیگر رشته ها سرایت کرده است و فکر می کنم ما در جامعه، وضعیت و استعداد یک خشونت و پرخاشگری را داریم که در محیط های ورزشی امکان بروز و اظهار را پیدا می کنم.

زمینه اجتماعی و فرهنگی خشونت را در جامعه داریم

در نظریه ظروف مرتبطه، اگر در چند ظرف با اندازه های مختلف آب بریزیم و این ظروف را با لوله هایی به هم وصل کنیم در نهایت ارتفاع همه این ظروف یکسان خواهد شد. اگر این مساله را به صورت اجتماعی تحلیل کنیم می توانیم در نظر بگیریم که ما یک زمینه اجتماعی و فرهنگی خشونت را در جامعه داریم که امکان بروز آن در ظرف های مختلف وجود دارد و هر چه قدر این ظرف، ظرفیت داشته باشد این اتفاق رخ می دهد.

فوتبال ورزشی است که با جمعیت زیادی درگیر است و خشونت بیشتری در آن بروز پیدا می کند. ورزش هایی هم که جمعیت کمتری را به خود مشغول کرده خشونت کمتری دارند. از این منظر، تاکید من روی جنبه اجتماعی و جمعی خشونت است. البته متون علمی و دانشگاهی جنبه روانی و فردی خشونت را هم بررسی می کند و حتی محیط فیزیکی ورزشگاه را هم مورد توجه قرار می دهد.

قابلیت مخفی ماندن و حل شدن در جمع در ورزشگاه

در برهه حاضر، ما یک فشار و تنیدگی در جامعه داریم و این فشار و تنیدگی به صورتی است که برخی از افرادی که هنوز به طور کامل اجتماعی نشده است و هنوز زیر تسلط قوانین نیستند و یا قوانین نتوانسته است بر ان ها مسلط بشود در ورزشگاه این خشونت را از خود نشان می دهند.

ویژگی اصلی محیط ورزشگاه با دیگر محیط ها این است که قابلیت حل شدن در جمع، مخفی ماندن و قابلیت عدم شناسایی در آنجا نسبت به محیط هایی مانند مدرسه، دانشگاه، مساجد یا سینما خیلی بیشتر است و امکان بروز و ظهور خشونت را بیشتر مهیا می کند.

حس نابرابر و بی عدالتی و نقش آن در بروز خشونت

هویت با دو تعریف مشخص می شود که شامل اختلافات ما با دیگران و اشتراکات ما با دیگران است. هواداران ورزشی گاهی احساس می کنند بخشی از جامعه از امکانات رفاهی، اقتصادی، ورزشی، رسانه ای یا آموزشی بیشتری برخوردار است و این احساس تفاوت، زمینه بروز خشونت را فراهم می کند و فرد به این فکر می کند که باید بخشی از این نابرابری را شخصاً انجام بدهد و بخشی اعتراض و احقاق حق را در فضای ورزشی انجام بدهد.

دخالت بیرونی برای بازگشت به ایده عدالت

وقتی اینگونه به موضوع نگاه کنیم، می بینیم دخالت بیرونی و فراتر از ورزش برای مدیریت خشونت در ورزش اینگونه است که باید به ایده عدالت و احساس عدالت در جامعه برگردیم. وقتی احساس بی عدالتی در جامعه گسترش پیدا کند می تواند از جنبه های مختلفی وجود داشته باشد و افراد احساس کند به لحاظ مولفه های مختلف مورد تبعیض قرار گرفته اند.

این مساله را نمی شود صرفاً با قوانین و آیین نامه ها کنترل کرد. بلکه باید با اجرای واقعی عدالت به آن بپردازیم. این مساله صرفاً مربوط به مدیران ورزشی نمی شود و تا زمانی که بخشی از جامعه احساس می کند (احساس واقعی یا غیر واقعی) نسبت به او در یک حوزه، بی عدالتی رخ داده است بخشی از خشونت ورزشی را باید عکس العمل به بی عدالتی یا کم عدالتی در جامعه دانست و تا نتوانیم این حس برابری و عدالت را در جامعه ترمیم کنیم نشانه هایی از این جرقه ها را همیشه در ورزش خواهیم داشت و صرفاً با دخالت دولت یا موسسات دولتی یا غیر ورزشی حل نمی شود.

نقش فضا و محیط ورزشگاه در بروز خشونت

در خصوص مسائل مربوط به درون ورزش هم مواردی متعددی وجود دارد. یکی از این موارد، مربوط به فضا و محیط ورزشگاه است. تماشاگری که می تواند خودش را در قیاس با هوادار اروپایی که در یک ساعت مشخص به ورزشگاه می آید و با یک سطح مشخصی از استاندارد خدماتی را دریافت می کند می بیند این امکان برای او فراهم نیست و باید ساعت ها در مسیر ورزشگاه در رفت و آمد باشد و در ورزشگاه امکانات فیزیکی مانند صندلی، سرویس های بهداشتی، محل خرید تغذیه در خور شان او نیست و اینها را مناسب ارزیابی نمی کند در مقابل این موارد عکس العمل نشان می دهد که این واکنش طیف های مختفی دارد و افراد بر اساس ظرفیت های روانی خود، عکس العمل های متفاوتی را نشان می دهند و حتی در طیف های شدید ممکن است به وندالیسم منجر بشود.

نقش تیم ها و بازیکن ها در بروز خشونت روی سکو

بخش دیگر هم مربوط به زمین بازی و مستطیل سبز است که رفتار بازیکنان، مربیان و حتی تیم داوری و کادر فنی می تواند محرک بروز یک سری خشونت ها باشد و آبی بر آتش هواداران باشد. به همین دلیل باید نقش کلمه فرهنگی را در عنوان باشگاه ها را بازیابیم. ما دست کم در تشکیل باشگاه ها، نقش مقوله فرهنگی را بر مقوله ورزشی اولویت داده ایم. از این منظر، باید هرکسی را که می واند تحریک کننده حس خشونت و پرخاشگری بازیکنان باشد آموزش بدهیم. در بازی هایی که تنش بالایی دارد و احتمال بروز خشونت در آن وجود دارد، رسانه ها باید فضا را آرام کنند.

نقش رسانه ها در بروز خشونت

اما در رسانه های ما و به خصوص رسانه های نوشتاری، از کلماتی استفاده می شود که مخصوص میادین جنگ است و گویی که تیم ها، ارتش هایی هستند که می خواهند با هم درگیر بشوند. این واژگان که از سوی رسانه ها به هواداران تحمیل می شود باعث می شود با باروتی مواجه باشیم که هر آن و با هر جرقه ای در داخل زمین امکان انفجار آن وجود دارد.

سطح خشونت در مقیاس با آموزه‌های عرفی

ما بخشی از دانش خود را در مقایسه با پدیده های همگن به دست می آوریم. اگر بخواهیم خودمان را با جوامعی که در آنها وندالیسم ورزشی وجود داشته مقایسه کنیم می بینیم ما فاصله زیادی با این سطح از خشونت داریم اما اگر این قیاس را با آرمان ها و آموزه های عرفی کشور خودمان قیاس کنیم ممکن است سطح بروز خشونت در محیط های ورزشی را بالا ارزیابی کنیم.

جای خالی تمرینات روانشناختی در تیم های ورزشی

ورزشکاران و عوامل مسابقه از جامعه دیگری نیامده اند و حتی اگر از جامعه دیگری آمده باشند باز هم ظرفیت های انسانی مشخصی دارند و اگر اینها از قبل آموزش داده نشوند آنها هم به نوعی قربانی این خشونت خواهند بود. کدام یک از تیم های ما در ارتباط با ظرفیت های روانی و ذهنی ورزشکاران، تمریناتی را در نظر گرفته است؟

خیلی از مربیان می گویند این باخت ما به خاطر مسائل روانی بود. اما همان مربی برای بازی بعد فقط تمرینات فیزیکی و تاکتیکی و تکنیکی ارائه می دهد و روی مسائل روانی کار نمی کند. فکر می کنم یکی از بزرگترین ضعف های باشگاه های ورزشی و به خصوص در فوتبال این است که تمرین و آموزش در حوزه روانشناختی اگر به طور کامل وجود نداشته باشد اما نزدیک به صفر است.

این بازیکنان قراردادهای حرفه ای امضا می کنند و براساس این قرارداد حرفه ای حقوقی دریافت می کنند و ظرفیت های جسمانی، تکنیکی و تاکتیکی را بارها و بارها تمرین می کنند تا به یک سطحی از آمادگی برسند و برای حفظ این آمادگی هم تمرین می کنند ولی برای به دست آوردن ظرفیت های روانی نه تمرینی وجود دارد و نه برنامه ای و اگر هم به صورت خیلی مبتدی و بدوی، تمریناتی در حد سخنرانی یک روانشناس وجود داشته باشد برای ترویج و حفظ ظرفیت ها برنامه ای نداریم.

اگر ورزشکاری خودش فرد صبوری باشد و ظرفیت روانی برخورد با شکست، ناملایمتی و حریف را داشته یک موهبت برای باشگاه است اما باشگاه برنامه ای برای ایجاد و نگهداری ظرفیت روانی در حد ظرفیت های فیزیکی ندارند.